بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ اَلْرَحیمْ

ص: 2

آشنایی با صحیفۀ سجّادیه

مؤلّف: محمّد سالمی

ص: 3

شخصی نزد حضرت علی (علیه السلام) رفته و از ایشان در مورد عدم استجابت دعا پرسید که: یا امیرالمومنین مگر نه خداوند در قرآن فرموده ((مرا بخوانید تا اجابت کنم شما را))(1) پس چرا دعاهای ما مستجاب نمی شود؟ امام در پاسخ فرمودند: ((به هشت علت:

1- خدا را شناختید ولی به دستوراتش عمل نکردید.

2- پیامبر را شناختید ولی به فرموده هایش عمل نکردید.

3- قرآن را خواندید ولی به دستوراتش عمل نکردید.

4- بهشت را مشتاق شدید ولی از آن فاصله گرفتید.

5- از جهنم ترسیدید ولی به آن نزدیک شدید.

6- شیطان را شناختید ولی فریب وسوسه هایش شدید.

7- از نعمت های خداوند استفاده کردید ولی شکر آن را بجا نیاوردید.

8- عیوب مردم را دیدید ولی عیوب خود را فراموش کردید.

پس باید نیتتان خالص باشد، تقوا پیشه کنید و امر به معروف و نهی از منکر کنید تا ان شاءالله دعایتان مستجاب شود.))(2)

در روایتی دیگر، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در پاسخ مردی که گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود. فرمودند: ((خوردنی هایت را پاکیزه کن و حرام را در شکمت راه نده.))(3)

امید است، روزی فرا رسد که با ترویج فرهنک دعا و مناجات معنویت و اخلاق بر جامعه حاکم و روح تشنه انسان ها از این چشمه فاض سیراب شود.

ص: 6

در حین اسارت با بیانات شیوا و روشنگر خویش، حقیقت واقعه ی عاشورا و جنایات بنی امیّه را در هر فرصت ممکنی بیان داشتند. امام سجّاد (علیه السلام) سپس در مدینه مستقر شدند.

دوران امامت ایشان بسیار سخت و حساس بود و جمود فرهنگی و رکود علمی حاصل از سیطره زیانبار بنی امیّه بر امت اسلام سایه افکنده بود و معارف اهل بیت فرصت گسترش و اشاعه ی کمتری داشت و بعد از حادثه جانگداز کربلا که همه راه ها را برای بیان حقایق مسدود یافت، ایشان در قالب دعا، معارف راستین الهی را بیان فرمودند و در عین حال اعتقاد حقیقی و راستین به خداوند را بیان می کردند.

در واقع امام زین العابدین (علیه السلام) چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امام علی، امام حسن و امام حسین (علیهم السّلام) قرآن ناطق بودند، و کردار و گفتار و منش ایشان همه تجلی آیات الهی و نشانگر تعالیم و معارف قرآن بود، و همین عبادت و نیایش ایشان در پیشگاه حضرت حق باریتعالی می باشد که تجلی آن در فرازهای متعدد دعاهای صحیفه ی سجّادیه به چشم می خورد.

صحیفه ی سجّادیه در حقیقت کلاس آموزش دین، کلاس تقوا و جهاد در راه خدا کلاس پرستش و عبادت و شیوه ی راز و نیاز با خدا می باشد.

ولید بن عبدالملک خلیفه ستمگر اموی که از شخصیت روحانی معنوی و علمی امام در هراس بود، آن حضرت را در 12 یا 25 محرم سال 94 یا 95 هجری قمری مسموم و به شهادت رساند.

سرانجام پیکر مطهرشان را در قبرستان بقیع در کنار عموی بزرگوارشان امام حسن مجتبی (علیه السلام) به خاک سپردند.(1)

((سلام یوم ولدت و سلام یوم استشهد و سلام یوم ابعث حیا))

علاوه بر صحیفه ی سجّادیه کتاب های دیگری از امام سجّاد (علیه السلام) به جای مانده است که عبارتند از:

مناسک الحج(2)

رساله حقوق(3)

ص: 8

الجامع فی الفقه(1)

صحیفه زهد (نقل شده از ابوحمزه ثمالی)(2)

کتاب حدیثی از امام سجّاد (علیه السلام) (نقل شده از ابو حمزه ثمالی)(3)

کتاب علی بن حسین (علیه السلام) (4)

ص: 9

بازآفرینی جامعه اسلامی و نظام اسلامی، راهی برای سازندگی افراد صالح و حفظ جان خود و تعداد بسیار معدود یارانی که داشت.(1)

به هر حال، در چنین شرایط سخت و دشواری بود که امام علی بن حسین (علیه السلام) صحیفه ی مبارک را پدید آورده و در شکل یک پناهگاه بلکه یک کمینگاه برای یورش به حزبی که می کوشید تا همه ی آثار رسالت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را برای همیشه نابود کرده و از ذهن ما بزداید امام چاره ای نداشتند جز آنکه از دعا، تنها سنگر برجای مانده برای مبارزه در راه تحقق عدالت و تبیین معارف توحید و اخلاقی و اجتماعی و سیاسی اسلام بهره گیرد.(2)

امام سجّاد (علیه السلام) با این شرایط سخت و نامساعد، فرصت آن را نمی یافت که مجلس درس یا حلقه بحثی تشکیل دهد از این رو ناگزیر بود در زوایا و پشت ستون های مسجد پیامبر، دور از جاسوسان حکومت در حالت قنوت و نیایش، در میان تسبیحات و تعقیبات نماز به نشر دانش و آگاهی و بیان حقایق ناب بپردازد. از همین روست که صحیفه ی سجّادیه نه تنها به عنوان یک کتاب دعا، بلکه به صورت کتابی علمی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تربیتی و به تعبیر دیگر، یک مقوله ی جامع یک مکتب و یک مدرسه عمومی شایسته دقت و تأمل و درس آموزی باشد.(3) این کتاب اولین نیایش نامه مکتوب جهان اسلام و سومین کتاب مقدس شیعیان است که از وجود چهارمین امام معصوم صادر گردیده و پنجمین درّ ولایت آن را کتاب فرموده است.(4)

صحیفه ی سجّادیه نیایش نامه امام زین العابدین (علیه السلام) است که آن حضرت برای فرزندان برومندش، حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) و زید املاء فرموده و بزرگواران آن را کتاب کرده اند. حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) در دوران کودکی نیز نظاره گر این مجلس نوزانی املاء و کتابت معصوم بوده و خود هنگام ارائه ی نسخه ی پدرشان به یکی از شیعیانش به نام متوکل فرمودند: این خط پدرم امام باقر (علیه السلام) و املاء جدم امام سجّاد (علیه السلام)

ص: 11

می باشد. امام صادق (علیه السلام) علاوه بر ارائه ی نسخه ی پدرشان جهت مقابله با نسخه ی جناب زید، خود نیز آن را برای متول املاء فرمودند. و اما روایت عمیر بن متوکل ثقفی بلخی از پدر خود:

((پدرم متول گفت: من یحیی بن زید را هنگامی که به قصد قیام برعلیه حکومت اموی عزم خراسان داشت ملاقات کردم. از من پرسید متوکل از کجا می آیی؟ عرض کردم از سفر حج می آیم. آنگاه حال عموزاگان و خویشانش در مدینه را پرسید و به خصوص در سوال از حال امام صادق (علیه السلام) بسیار مبالغه کرد. من یحیی را از حالات همه پاسخ دادم و گفتم حضرت صادق (علیه السلام) و تمام بنی اعمام از فاجعه ی شهادت پدر زید غمگین بودند. آنگاه یحیی فرمود: عموی من محمّد بن علی الباقر (امام پنجم) پدر را از قیام بر علیه بنی امیه منع نمودند و او را از عاقبت این خروج آگاه ساخت. آنگاه یحیی پرسید پسر عمویم حضرت امام صادق (علیه السلام) را ملاقات کردی؟

گفتم: آری به دیدار حضرتش نائل شدم.

گفت: آیا درباره ی قیام من از او چیزی شنیدی؟

گفتم: چرا سخنی شنیده ام. باز گفت: چه شنیده ای؟ با من بگو.

گفتم: فدایت شوم دوست ندارم درباره ی قیام شما آنچه را از آن حضرت شنیده ام بازگویم.

فرمود: مرا از مرگ می ترسانی! و تبسمی کرد (یعنی از مرگ نمی ترسم) بگو آنچه شنیده ای.

به او گفتم که امام (علیه السلام) چنین فرمودند: که تو نیز مانند پدرت زید به دست بنی امیّه شهید می شوی و بر سر دار می روی.))

چون این سخن را شنید رنگ رخسارش متغیر شد و این آیه ی مبارکه از قرآن را تلاوت کرد ((خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می کند، و اصل کتاب (آفرینش) نزد اوست.))(1) آنگاه فرمود: ای متوکل خدای متعال امر خلافت و حفاظت دین اسلام را به ما مؤید خواهد فرمود و خدا علم و شمشیر هردو را به ما عطا کرده و پسرعموهای ما به علم تنها اختصاص یافتند. آنگاه من گفتم: فدایت گردم آنچه از مردم مشاهده می کنم، مردم به امامت به پیشوائی پسرعمویت حضرت صادق (علیه السلام) مایل ترند از شما و پدرت.

ص: 12

یحیی فرمود: البته بدین سبب است که عمویم محمد بن علی (امام باقر (علیه السلام) ) و فرزندش جعفر بن محمّد (امام صادق (علیه السلام) ) مردم را به زندگانی دعوت می کنند ولی ما مردم را به موت دعوت می کنیم. من عرض کردم: ای فرزند پیامبر خدا، آیا آن ها عالم ترند یا شما؟ او در پاسخ مدتی به حال تفکر سر به زیرافکند، آنگاه سربلند کرد و فرمود: همه ما دارای علمیم، جز آنکه آن ها (یعنی امام باقر و امام صادق (علیه السلام) ) همه ی آنچه ما می دانیم می دانند و ما تمام آنچه آن ها می دانند نمی دانیم.

سپس یحیی گفت: چیزی از کلمات و علوم پسر عمویم نوشته ای؟

گفتم: آری، گفت: به من ارائه ده، (یادداشت هایی که همراه داشتم) بیرون آوردم و هم دعایی که به املاء امام صادق (علیه السلام) با خود داشتم بر او عرضه نمودم و گفتم که آن بزرگوار حدیث نمودن مرا که این دعا را پدر بزرگوار من حضرت باقر (علیه السلام) بر من املاء کرد و فرمودند: این دعایی از صحیفه ی کامله ی پدرم امام سجّاد (علیه السلام) است. یحیی گرفت و از اول تا آخرین دعا را مطالعه فرمود و گفت: به من اجازه می دهی که از این دعا نسخه بردارم؟ عرض کردم: ای فرزند رسول خدا، این نعمت که از خود شما خاندان رسالت است محتاج به اجازه است؟ آنگاه فرمود: ای متوکل اینک برای تو کتابی کامل و صحیفه ای تمام بیرون می آورم که آن صحیفه را پدر بزرگوارم از پدرش حفظ کرده و به من سپرده و سفارش اکید فرموده که از غیر اهلش محفوظ دارم و منع کنم.

عمیر گفت: پدرم متوکل گفت: وقتی آن صحیفه را حضرت یحیی به دست من داد، برخاستم سر مبارکش را بوسیدم و عرض کردم: به خدا قسم ای فرزند رسول الله من دین و ایمانم به خدا با محبت شما و طاعت شما خاندان رسالت مقرون است و امیدوارم که خدا به دوستی شما مرا در دنیا و آخرت سعادتمند گرداند.

آنگاه یحیی صحیفه ی مرا (دعایی که به ایشان دادم) به دست خدمتکاری که با او بود داد و فرمود: این دعا را با خطی خوانا و خوش بنویس و به من بازده تا شاید آن را حفظ کنم که من همین دعا را از پسرعمویم جعفر بن محمد (علیه السلام) (امام صادق) که خدایش محفوظ دارد درخواست کردم و او منع کرد. متوکل می گوید: چون این کلام را از یحیی شنیدم پشیمان شدم که چرا دعا را به او دادم و نمی دانستم چه کنم ولیکن امام صادق (علیه السلام) مرا نفرموده بود که من دعا را به هیچکس ندهم.

ص: 13

سپس یحیی صندوقچه ای را که قفل و مهر و موم بود بیرون آورد، به مهرش نظر کرد و بوسید و گریه کرد و مهر را شکست و قفل را گشود. سپس صحیفه را بیرون آورد و گشود و بر دیده نهاد و بر صورت مبارک کشید و فرمود: ای متوکل به خدا اگر نبود سخنی که تو از پسرعمویم راجع به شهادت و به دار زدن من ذکر کردی، البته من این صحیفه مکرمه را به دست تو نمی دادم ولیکن به زودی واقع خواهد شد. لذا ترسیدم که پس از شهادتم این علم به دست بنی امیّه افتد و از دسترس مردم پنهان دارند پس ای متوکل این صحیفه را از من به رسم امانت بگیر و از آنکه نزدم بماند و به دست بنی امیه افتد نگهداری کن و منتظر باش تا آنگاه که کار من با بنی امیه آنچه قضای الهی و مشیت خداست پایان یافت، این امانت من نزد تو محفوظ باشد تا آن را به دست پسرعموهایم محمّد و ابراهیم دو فرزند عبدالله بن حسن بن علی (علیه السلام) سپاری که البته آن ها بعد از من به این امر قیام خواهند کرد.

متوکل گوید: من آن صحیفه را از یحیی گرفتم و پس از آنکه او شهید شد، به مدینه رفته خدمت حضرت امام صادق (علیه السلام) رسیدم و حکایت یحیی را بر او عرضه داشتم، حضرت گریستند و سخت محزون گشتند و فرمودند: خدا رحمت کند پسرعمویم را و با پدران و اجدادش ملحق کند. به خدا ای متوکل، این دعا را که من از او منع کردم سببی نداشت جز همین که او بر صحیفه ی پدرش ترسید (یعنی می ترسیدم دعا را به یحیی بدهم و پس از شهادتش به دست بنی امیه افتد اگر این مانع نبود البته دعا را به او می دادم.)

فرمود صحیفۀ یحیی اکنون کجاست؟ عرض کردم این است و تقدیم حضور مبارک امام نمودم. امام صحیفۀ را گشودند و فرمودند: به خدا همین خط عمویم زید است و دعای جدم علی بن الحسین (علیه السلام) . آنگاه به پسرش اسماعیل فرمودند برخیز و آن کتاب دعایی که تو را سفارش به حفظ و نگهبانی آن کردم بیاور. اسماعیل برخاست و صحیفه ای آورد که گوئی همان صحیفه ای بود که یحیی بن زید به من داده بود. امام (علیه السلام) صحیفه را گرفته و بوسیدند و بر دو دیده نهادند و فرمودند: این صحیفه خط پدرم (امام باقر (علیه السلام) ) و املاء و انشاء جد بزرگوارم (امام سجّاد (علیه السلام) ) است. گفتم: اگر رأی مبارک باشد من این صحیفه را با صحیفه زید و یحیی مقابله کنم، حضرت اجازه دادند و فرمودند: البته من تو را بر این کار شایسته دانستم. آنگاه من در مقابلۀ آن دو صحیفه با دقت نظر کردم و هر دو را به کلی (و از هر جهت مطابق) یافتم که حتی یک حرف

ص: 14

هم این دو صحیفه اختلاف نداشت. پس از امام (علیه السلام) اجازه خواستم که صحیفه یحیی را طبق امر ایشان به دو پسر عبدالله بن حسن تأدیه کنم.

امام (علیه السلام) فرمودند: آری صحیفه را به دو فرزند عبدالله بن حسن برسان.

من برای دیدار آن ها برخاستم، امام فرمود: اینجا باش و قاصد فرستاد تا محمّد و ابراهیم حضور امام (علیه السلام) بیایند. طولی نکشید که آن ها خدمت امام (علیه السلام) رسیدند. حضرت روی به آن دو کردند و فرمودند: این صحیفه میراث پسرعموی شما یحیی بن زید است که از پدرش زید به او رسیده و او به جای برادرانش شما را مخصوصا به حفظ این صحیفه شریفه برگزیده ما هم برای حفظ آن با شما شرطی داریم. عرض کردند بفرما شرط چیست، خدا رحمتش را به شما عطا کند. امام فرمودند: آن شرط آن است که این صحیفه را از شهر مدینه بیرون نبرید. عرض کردند برای چه؟

حضرت فرمودند: پسرعموی شما که این صحیفه را نزد شما فرستاد برای این بود که می ترسید این صحیفه به دست بنی امیه افتد من هم از این جهت بر شما می ترسم. محمد و ابراهیم عرض کردند: یحیی هنگام که یقین کرد به شهادتس، از آن ترسید. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: شما هم ایمن از آن نباشید. به خدا سوگند من می دانم که شما هر دو علیه بنی امیّه خروج خواهید کرد و به زودی مانند یحیی کشته خواهید شد. این سخن را که از امام (علیه السلام) شنیدند یک مربته برخاستند و فرمودند: لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم. وقتی محمد و ابراهیم بیرون رفتند، متوکل می گوید امام صادق (علیه السلام) به من فرمودند: ای متوکل یحیی به تو چه گفت؟

عرض کردم، گفت: پسرعمویم حضرت محمّد باقر (علیه السلام) و فرزندش حضرت صادق (علیه السلام) مردم را به زندگانی دعوت می کنند و ما مردم را دعوت به مرگ می کنیم. فرمود: آیا یحیی این سخن را به تو گفت؟ عرض کردم آری خدا امور شما را اصلاح کند بله چنین گفت.

سپس حضرت فرمودند: خدا رحمت کند پسرعمویم یحیی را. ای متوکل حدیث کرد مرا پدر بزرگوارم از جدش از حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) که: روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را بر بالای منبر خواب مختصری در ربود. در آن خواب دید که مردمی مانند میمون بر منبر او بالا رفته و پایین می جهند و مردم را به قهقرا به سمت کفر و

ص: 15

شرک دعوت می کنند. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از خواب بیدار شده و راست بر منبر نشستند و آثاز حزن و اندوه بر چهره مبارکش پدیدار شد. در آن حال جبرئیل بر آن حضرت نازل شده و این آیه را آورد:

((و خوابی که با تو نمایاندم و درختی را که به لعن در قرآن یاد شده، نبود جز برای آزمایش مردم و آنان را می ترسانیم، ولی آن ها را جز طغیان و سرکشی سخت نیفزاید(1)))، حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) آگاه شد که در این آیه، منظور از شجرۀ ملعونه، شجرۀ خبیثۀ بنی امیّه است که بوزینه وار بر منبر نبوّت آن بزرگوار می جهند و فرود می آیند فرمودند: ای جبرئیل در دوران من و در حیات من این قصه خواهد شد. (واقع می شود). جبرئیل عرض کرد: نه یا رسول الله از زمان هجرتت تا ده سال و به صلاح آسیای اسلام همی گردد و بعد از این ده سال باز تا سی سال این آسیا در گردش است تا آنگاه که سال هجرت به سی وپنج رسید، اول سی وپنج باز پنج سال گردش آرام و به صلاح می کنند (که آن دوران خلافت حضرت علی (علیه السلام) است) از آن به بعد گردش این آسیا به ضلالت و گمراهی است و بر این قطب می گردد و ملک و شاهی فرعون عالم خواهد گردید. و خدا در سورۀ مبارکۀ قدر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را خبر داده و به این موضوع اشاره فرموده که هزار ماه حکومت و سلطنت بنی امیه خواهد بود که در آن لیله القدر نیست (یعنی تجلی نور خدا و اشراق انوار هدی وجود ندارد) در آن هزار ماه اگر کوه های عالم با آن ها به مقابله برخیزند مغلوب آنان می شوند تا وقتی که خدای متعال به زوال آن ها فرمان دهد.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: و در این هزار ماه حکومت اموی شعارشان دشمنی با اهل بیت پیامبر و بغض و کینۀ آل علی (علیه السلام) و دوستان و شیعیان آن هاست و در این آیۀ شریفه ((آیا ندیدی کسانی که نعمت خدا را به کفر و ناسپاسی تبدیل نموده و قوم خود را به دیار هلاک و تباهی رهسپار کردند و به دوزخ که بد جایگاهی است در آیند.))(2) به همین ظلم و طغیان بنی امیّه اشاره فرموده زیرا ((نعمت الله)) وجود اقدس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیه السلام) اوست که دوستی و محبت آن ها ایمان است و مومن مستحق بهشت شود و دشمنی و کینه آن ها نفاق و کفر است و مستوجب آتش دوزخ گردد و این مطلب سری است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به امیرالمومنین (علیه السلام) و اهل بیتش سپرد ... امام صادق (علیه السلام) پس از این سخنان، صحیفه جدش را بر من املاء فرمودند(3) و این

ص: 16

صحیفه بر هفتاد و پنج باب مشتمل بود که یازده باب از خاطرم رفته و آنچه توانستم حفظ کنم شصت و چهار باب بود.(1)

صحیفۀ سجّادیه چنان که در عبارات فوق اشاره شد. علاوه بر شهرت انتساب به امام سجّاد (علیه السلام) به اسناد مختلفی نقل شده است از آن جمله، استاد شیخ مفید در کتاب ارشاد است که عمیر بن متوکل نقل کرده است، همچنین علی بن محمد خزاز از قدمای شیعه در کتاب خود موسوم به کفایه الاثر از همین عمیر بن متوکل روایت نموده است. علاوه بر این ها، سند شیخ نجاشی است که در رجل خود آورده و نیز سند شیخ طوسی که در کتاب الفهرست سند خویش را به عمیر می رساند. اما سندی که در آغاز صحیفه مشهور و متداول است به روایتی دیگر متعلق به اواخر قرن پنجم یا آغاز قرن ششم است که از این کسان که یاد کردیم متأخر می باشد. چه سند صحیفه متداول از بهاءالشرف شروع می شود که از شیخ خود، محمد بن احمد، خازن خزانه غری (نجف) که داماد شیخ طوسی است نقل می کند و ما افراد سلسله را در ذیل می آوریم:

بهاءالشرف، ابوالحسن محمّد بن الحسن بن احمد العلوی الحسینی، شیخ السعید ابو عبدالله محمد بن احمد بن شهریار خازن خزانه امیرالمومنین (علیه السلام) در غری (نجف)

شیخ ابی منصور محمد بن محمد بن احمد بن عبدالعزیز

ابوالفضل محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب بن الشیبانی

الشریف ابو عبدالله جعفر بن محمّد بن جعفر

عبدالله بن عمر بن الخطاب

علی بن لقمان اعلم (که دایی عبدالله مذکور بوده است) که از روایات و وجوه شیعه است و از حضرت امام رضا (علیه السلام) روایت می کند.

یحیی بن زید (سال 125 هجری قمری) 23 سال پیش از شهادت حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) بوده است و روایت متوکل بن هارون از آن حضرت با اندکی فاصله از شهادت یحیی صورت پذیرفته، به این نتیجه می رسیم که فاصله بین بهاءالشرف تا امام جعفر صادق (علیه السلام) حدود چهار قرن می شود که با تقسیم مدت مذبور بر تعداد راویان، فاصله هر راوی با مروی عنه حدود 50 سال می شود که چنین سندی را اصطلاحاً عالی نامیده اند و معمولاً در اسناد علیه احتمال افتادگی و اشتباه و تضعیف که معمولاً در تناقل روات اتفاق می افتد کم تر است ولی دو نسخه کهن، هم اکنون در دو کتابخانه معروف دو شهر مقدس ایران یعنی مشهد و قم موجود است که احتمالاً به ذکر آن می پردازیم:

نخست: کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد مقدس است که در شوال 416 هجری قمری کتابت شده است.

دوم:

نسخۀ شماره 3658 کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی (ره) در شهر مقدس قم است که در ربیع الاول سال 695 هجری قمری در موصل عراق به رسم خزانه مشرف الدین حسینی به محمّد حسنی مرقوم گردیده است.(1)

ص: 19

از این نظریه قابل قبول نمی باشد، زیرا دعاهایی که از سایر ائمّه (علیه السلام) رسیده است نیز از چنین جامعیتی برخوردار است مانند عای کمیل دعای سمات و سایر ادعیه که در کتاب های ادعیه مثل مهج الدعوات ابن طاووس، عدۀ الداعی ابن فهد حلّی و غیره آمده است. به نظر می رسد قبل از تدوین جوامع روایی اولیه شیعه، همزمان با اصول ((اربعماه)) وقتی قبل از آن ها، در بین شیعه صحایفی از معروفیت برخوردار بوده استف مانن صحیفه فاطمیه (علیها السلام) و صحیفه علویه (علیه السلام) که به یک عدد هم منحصر نبوده است این صحائف در دسترس عموم نبوده، گاه برخی از روایات و مطالب آن ها توسط برخی ائمه (علیه السلام) برای خواصی از اصحاب نقل می شده است. اکنون نیز جز این که برخی از مطالب آن ها در جوامع روایی آمده اطلاعی از آن ها در دست نیست. اما دعاهای صحیفۀ سجادیه به صورت کامل به دست افرادی غیر امامامن معصوم (علیه السلام) رسیده است. احتمالاً به این سبب این صحیفه را کامله خوانده اند.(1)

ص: 21

صحیفۀ ثامنه (علاّمه حاج میرزا سیّد محمّد علی حسینی مرعشی شهرستانی حائری)(1)

ملحقات صحیفه سجّادیه (شیخ محمّد معروف به تقی زیابادی قزوینی)

ملحقات صحیفه سجّادیه (شیخ محمّد رضا خوانساری)

محلقات صحیفه سجّادیه (علّامه محمّد باقر بن محمّد تقی مجلسی (مجلسی دوّم))

ادعیه زین العابدین علی بن الحسین (علیه السلام) ((سیّد ابراهیم ناصر بن ناصر بن محمّد بن عبدالله علوی حسینی))

الدعوات عن زین العابدین ((سیّد ابوالقاسم زید بن اسحاق جعفری))(2)

اخیراً مجموعه ای به نام صحیفه سجّادیه جامعه انتشار یافته است که مُدون آن یکی از محققین و رجال عظام حوزۀ عملیه قم به نام آیت الله سیّد مرتضی موحد ابطحی اصفهانی می باشد و الحق از جهت جمع آوری جمیع ادعیه و احیاناً بعضی از مصادر دیگر و بحث مشبع در تواتر و قطعی بودن سند صحیفۀ سجّادیه در درجه کمال است.(3)

ص: 23

4- استاد محمّدرضا حکیمی: آری، عاشورای جاودان باید با یک کتاب جاودان پیام رسانی می شد، با ((صحیفۀ سجّادیه)) تا رسالت آن خون خدایی اعلام گردد و ابعاد این رسالت تشریح شود و به گوش نسل ها و عصرها و زمان ها و زمین ها برسد. صدای حزن عاشورا، در واژه هایی قدوسی طنین افکن گشت و آن یک روز در یک کتاب تفسیر شد. و از قطره قطرۀ خون عاشورا واژه ها پدید آمد و ملکوت انسان سخن گفت و از آن پس که حماسه های پهلوانی انسانی در امثال ایلیاد و شاهنامه می رفت تا جاودانه شود حماسۀ خدایی دوران، در آفاق حیات انسانی، حقیقت جاودانگی را برفراز خورشید رسم کرد و انسان را با همه حقیقت ها پیوند داد، و تا به آفاق کائنات در پیوست. امام حسین (علیه السلام) قرآن و عترت را از انزوایی که بر آن ها تحمیل شده بود درآورد، و راز ((حسین منی و أنا من حسینی)) را آشکار ساخت و عاشورا پدید آمد تا همۀ ظلم ها را براندازد، چه ظلم حکومت یزیدی دمشق و چه ظلم های همۀ ظالمان سیاسی و اقتصادی در سرتاسر جهان ... صحیفۀ سجادیه، ترجمان گویایی اهداف و تعالیم قرآنی عاشورا گشت ... و منشور هماره گستر ((تزکیه و تعلیم قرآنی)) شد و مقیاس ساختن انسان تراز قرآن و جامعه تراز قرآن گردید و هرگونه سقوط و انحطاط و بی خبری از فضیلت و انسانیت و همدردی را محکوم کرد و فریاد عدالت انسانی را بار دیگر در آفاق شعور بشری در افکند و یکی از محورهای استوار عدالت و ضرورت اجرای عدالت گشت ... افسوس که ((صحیفۀ سجادیه)) همین سان ناشناخته است.

5- علامه باقر شریف قرشی: شاید بهترین سرمایه به جا مانده از امام سجّاد علیه السلام بلکه مهم تر و مؤثرتر از همه در رشد فکری جامعه اسلامی، دعاهای گرانقدری باشد که به صحیفۀ سجّادیه معروف است و دانشمندان گاهی آن را (زبور آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و گاهی انجیل آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) ) می نامند و پس از قرآن کریم و نهج البلاغه در درجه دوم اهمیت می دانند و به حق برنامۀ کامل زندگی عالی اسلامی است و تمام این ها به خاطر اشتمال ذکر است که صحیفۀ سجّادیه در بین طبقات مختلف علمی شیعه از مقام قابل توجهی برخوردار است و از این رو به مطالعه و بررسی و شرح آن پرداخته اند و تا کنون بیش از 65 شرح به آن نوشته اند. همچنین از جمله دلایل اهمیت دادن دانشمندان به این کتاب شریف آن است که امام (علیه السلام) نسخه های زیادی از آن را با خطوط زیبا نوشته اند که خود از نفیس ترین خطوط عربی به شمار می رود. همانگونه

ص: 25

که بعضی از نسخه ها را با تزئینات گرانبها آراسته اند که در میان خطوط عربی از نفیس ترین ذخایر به شمار می آیند ..... اهمیت این کتاب شریف منحصر به جهان عرب و اسلام نیست، بلکه به جهان غرب نیز رسیده و به زبان های انگلیسی، آلمانی و فرانسوی نیز ترجمه شده. دانشمندان آن ها نیز به مطالعه و دقت در مطالب آن پرداخته و گنجی از گنج های اندیشه و دانش را در آن یافته اند همانطوری که آن را به گونه منبع سرشاری دیده اند که تربیت و تهذیب نفوس را به وسیلۀ فضایل اخلاقی افاضه می کند. به راستی این کتاب علاوه بر ذخایر بشری، سرمایه ای است بی پایان و هرگز نمی توان برای آن بهایی قائل شد و مشتمل است بر انواع مسائل آموزش عالی که نظیر آن ها در کتاب های دینی و اخلاقی اندک است. ....

6- آیت الله العظمی جعفر سبحانی: صحیفۀ سجّادیه دعاهای پیشوای عارفان، سرور ساجدان، زیور نیایشگران و چهارمین پیشوای شیعیان جهان حضرت زین العابدین (علیه السلام) است که به تقاضای شرایط حاکم بر جامعۀ آن روز، از طریق دعا و نیایش توانسته است، جوهر عرفان و توحید را در قالب دعا ریخته و وظایف مسلمانان را در شدیدترین شرابط روشن سازد. آن شیفته دعا و نیایش، از طریق دعا به ما می آموزد که چگونه با خدا راز و نیاز کنیم. به چه نحوی رفتار نمائیم و راه نیکی به پدر و مادر و فرزندان و دوستان و همسایگان چیست؟ و سلوک انسان وارسته چگونه باید باشد؟ این کتاب به راستی یک مدرسه الهی است که همه نوع آموزش های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی در آن هست و به یک معنا مکتب نمونۀ تربیت است که سید ساجدان با الهام از نیاکان و الهام الهی آن را پی ریزی کرده است.

7- آیت الله محمّد علی گرامی: صحیفۀ سجّادیه واقعاً یک صحیفه نور است که انسان را از ظلمات طبیعت و نفس نجات می بخشد و صلای رحیل از جایگاه خاکیان برای پر کشیدن به رفیق اعلی به گوش جان می خواند. دعا هست و فقط دعا نیست، دعا بسیار مهم است و از مهم ترین راهیان وصل به کمال مطلق است و صحیفه از بهترین کت ادعیه است ... مرحوم آیت الله طالقانی (ره) هم هنگامی که با هم در اتاق زندان اوین در سال های 54-55 بودیم از برخی علمای مصر و اردن محرومیت کتاب های خودشان را با کمال تأسف نقل می نمود ... آری صحیفه فقط مجموعه دعاهای بسیار نفیس نیست، سیاست است، تربیت است، آرامش است اعتماد به نفس می آورد، آزادی از زندان نفس می آورد. ارتباط گروه ها و اقشار مردم را گوشزد

ص: 26

می کند.

خدمات متقابل آن ها را نسبت به هم اشاره می کند. هدف از آفرینش را اشاره دارد. نور تارک قافله انسانیت یعنی محمّد و آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) را نشان می دهد و آن ها را شفیع می داند و دیگران را به نزدیک شدن به انوار می طلبد و خیلی مطالب اجمالی و تفصیلی که تا به دقت خوانده نشود، معلوم نمی شود.

8- خانم پروفسور (آنه ماری شیل) محقق و نویسندۀ توانای آلمانی: من خودم همواره دعاها، احادیث و اخبار اسلامی را از اصل عربی آن می خوانم. بخش کوچک از کتاب مبارک صحیفۀ سجّادیه را به آلمانی ترجمه و منتشر کرده ام. قریب هفت سال پیش، وقتی مشغول ترجمه دعای رویت هلال ماه مبارک رمضان و دعای وداع با آن ماه بودم، مادرم در بیمارستان بستری بود و من که به او سر می زدم، پس از آن که او به خواب می رفت، در گوشه ای از آن اتاق به کار پاکنویس کردن ترجمه ها مشغول می شدم. اتاق مادرم دو تختی بود. در تخت دیگر خانمی بسیار فاضله بستری بود که کاتولیکی مومن و راسخ العقیده و حتی متعصب بود. وقتی فهمید من دعاهای اسلامی را ترجمه می کنم دلگیر شد که مگر در مسیحیت و در کتب مقدسۀ خودمان کمبودی داریم که تو به ادعیه اسلامی روی آورده ای؟! وقتی کتابم چاپ شد، یک نسخه برای او فرستادم. یک ماه بعد او تلفن زد و گفت: (صمیمانه از هدیه این کتاب متشکرم، زیرا هر روز به جای دعا آن را می خوانم). بله واقعاً ترجمه ادعیه امامان معصوم مخصوصاً صحیفۀ حضرت زین العابدین (علیه السلام) برای بسیاری از مردم جهان غرب کارساز است.

9- آقای آندره کوفسکی دانشمند مسیحی لهستانی: من عمیقاً تحت تأثیر اندیشه های امام مسلمانان، امام سجّاد (علیه السلام) قرار گرفته ام که افکار بلند و متعالی او در صفحات صحیفۀ سجادیه تبلور یافته است. مطالعۀ این اثر گرانبها و دقت در مضامین و معارف سرشار این کتاب به شدت روح مرا تحت تأثیر قرار داده و مجذوب خود ساخته است.

10- استاد محقق حضرت حجه الاسلام و المسلمین حاج احمد عابدی: 1- آن زمانی که یمن جنوبی (سابق) در دست کمونیست ها بود یکی از کمونیست ها در یمن جنوبی به من گفت: مثل قرآن می شود آورد، ولی مثل صحیفۀ سجّادیه نمی شود آورد. این خودش کمونیست بود که این جوری می گفت. نصف اول

ص: 27

حرفش را می دانیم دورغ است. مثل قرآن را نمی شود آورد، اگر می شود خود کمونیست ها می آوردند اما این یک واقعیتی را بیان می کند که یک کمونیست می گفت: نمی شود مثل صحیفۀ سجّادیه آورد.

2- ... یک آقا آمده یکی از دعاهای صحیفه را به زبان ایتالیایی ترجمه کرد و فرستاد به واتیکان. پاپ بخشنامه کرد به کل کلیساهای دنیا که می توانید، روز یکشنبه این دعا را به جای سرودهای مسیحیت بخوانید. خوب، دعای امام سجّاد (علیه السلام) یعنی بهترین راه معرفی اهل بیت. ما در این زمینه قدری ضعیفیم ... طلبه هایمان نمی دانند، که الان چند تا صحیفه سجّادیه داریم، که دعاهای هرکدام متفاوت است. تعداد دعاهایی امام سجاّد (علیه السلام) چند تاست؟ ...

3- کتابخانۀ واتیکان وقتی نسخۀ انگلیسی صحیفۀ سجادیه را دریافت کرده بود، نامه تشکرآمیزی به مرکز نشریات معارف اسلامی در جهان ارسال داشته و در آن می نویسد: این کتاب حاوی مضامین عالی عرفانی است، لذا آن را در بهترین جایگاه کتابخانه جهت استفادۀ محققان قرار داده ایم(1).

ص: 28

5- شرح صحیفه رازی: تألیف ملا محمّد سلیم رازی، از علمای قرن 11 هجری این شرح به صورت مزجی مختصری است که بیشتر جنبه ترجمه و بیان شرح الفاظ را دارد.(1)

6- شرح صحیفه نائینی اصفهانی: محمّد بن محمّد باقر حسینی اصفهانی یا مختاری سبزواری، از علمای قرن 11 هجری او تعلیقاتی بر شرح صحیفۀ سجّادیه سید علی خان مدنی نگاشته اند.(2)

7- شرح صحیفه مجلسی: تألیف علّامه مجلسی موسوم به (الفرائد الطریقه فی شرح الصفحه) این شرح کوتاه که به شرح برخی از موارد مهم صحیفه پرداخته است ترکیب 5000 سطر می باشد. نسخه ای از آن پیش مرحوم شیخ علی اکبر نهاوندی در خراسان بوده است.(3)

8- شرح صحیفه سجّادیه صنعانی: سیّد محمّد بن زید حسنی صنعانی، از علمای زیدیه قرن 12 هجری.(4)

9- شرح صحیفه مشهدی قمی: از علمای قرن 12 هجری.(5)

10- شرح صحیفه مفصل: از مؤلف نامعلوم از علمای قرن 12 هجری معاصر مجلسی.(6)

11- شرح صحیفه مرعشی: از میرزا نصرالدین بن جمال الدین مرعشی، شرح مزجی بسیار مهم و مفصلی است.(7)

12- شرح صحیفه نصرالدین مرعشی: سید قوام الدین بن سیّد نصرالدین مرعشی، از علمای قرن 12 هجری.(8)

13- شرح صحیفه حسینی: تألیف سیّد اجل میرزا محمّد باقر حسینی فارسی شیرازی معروف به (ملا باشی)، صاحب بحرالجواهر الخاقانی که جهت فتحعلی شاه قاجار تألیف نموده است. آن چنان که صاحب الذریعه استظهار نموده است.(9)

ص: 31

14- شرح صحیفه تنکابنی: سلیمان بن محمّد گیلانی. این شرح بسیار مختصری است از صحیفه با عناوین اشراق و در آغاز مختصری در آداب و اهمیت دعا بحث می کند.(1)

15- شرح لغات صحیفه سجّادیه: محمّد باقر بن محمّد شفیع حسینی منجم (شرح واژه های صحیفه سجّادیه) از علمای قرن 12 هجری.(2)

16- شرح ملحقات صحیفه: علامه سیّد نعمت الله جزایری، از علمای قرن 12 هجری.(3)

17- شرح دعای مکارم اخلاق: آیت الله شید روح الله خاتمی از علمای معاصر.(4)

18- شرح دعای مکارم اخلاق: آیت الله محمّد تقی فلسفی در 3 جلد، از علمای معاصر.(5)

ب: ترجمه ها

ترجمه صحیفه سجّادیه: ملا محمّد هادی بن محمّد صالح مازندرانی.(6)

ترجمه ملحقات صحیفه سجّادیه: علامه میر محمّد حسین بن میر محمّد صالح حسینی خاتون آبادی اصفهانی.(7)

ترجمه صحیفه سجّادیه: علامه جمال الدین محمّد بن آقا حسین معروف به جمال المحققین.(8)

ترجمه صحیفه کامله سجّادیه: آیت الله محسن غرویان.(9)

ص: 32

· فرستگانی که نامشان در صحیفه آمده، عبارتند از: اسرافیل، میکاییل، جبرییل، رومان فتّان القبور، رضوان، مالک، نکیر و منکر

· پیامبرانی که نامشان در صحیفه آمده است عبارتند از: حضرت آدم (علیه السلام) ، حضرت ابراهیم (علیه السلام) و حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) .

· از جنگ های زمان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، به غزوه بدر و فتح مکه اشاره شده است.

· از اعیاد اسلامی در صحیفه، عید فطر و عید قربان آمده است.

· مناسبت هایی که در صحیفه به آن اشاره شده عبارتند از: حجّ تمتع، حج عمره، جمعه، ماه مبارک رمضان، لیله القدر، عید فطر، عید قربان، روز عرفه، هجرت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، غزوه بدر و فتح مکه.

· بیش ترین آیات قرآن مجید در صحیفه، مربوط به سوره بقره می باشد.

· دعائی که بیشترین نام های خدا در آن است، دعای چهل و هفتم مربوط به روز عرفه (9 ذی الحجه) می باشد.

· در صحیفه 59 نام از نام های زیبای خدا آمده است.

· در چهل و شش دعا ذکر شریف صلوات آمده است.

· 1195 مرتبه ذکر شریف صلوات در صحیفه آمده است.

· عبادت هایی که در صحیفه آمده است عبارتند از: نماز، روزه، حجّ تمتع، حج عمره، نماز جمعه، زیارت قبر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار (علیه السلام) .

· مظاهر طبیعت و آفرینش که در صحیفه بدان اشاره شده است عبارتند از: ماه، کوه ها، گیاهان و میوه ها، آسمان ها و زمین، شیر باران، ابر، رعد و برق، باغ و بیابان.(1)

ص: 34

عکس

تعداد صلوات ها در صحیفه سجّادیه(1)

ص: 36

سورۀ مبارکۀ حاقّه آیات 30 و 31: (او را بگیرید و در غل کشیده و به دوزخ اندازید.)

دعای چهارم

سورۀ مبارکۀ حشر بخشی از آیۀ 10: (پروردگارا بر ما و برادران دینی مان که در ایمان پیش از ما شتافتند ببخش.)

در صحیفۀ سجادیه آیاتی از قرآن کریم آمده که در این فصل به نام سوره ها و دعاهایی که این آیات در آن ها ذکر شده اشاره می شود.

دعای بیست و نهم

سورۀ مبارکۀ فاطر بخشی از آیۀ 29: ((و در دوستی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ) تجارتی را آرزو داشته که هرگز کسادی در آن راه نیابد.)

سورۀ مبارکۀ ذاریات آیۀ 23: (و اسباب روزی شما و آنچه به آن وعده داده می شوید در آسمان است.)

سورۀ مبارکۀ ذاریات آیۀ 23: (پس به پروردگار آسمان و زمین سوگند که هرآینه (این وعدۀ رزق مقدر) به مانند تلکفی که باید یکدیگر می کنید حق و درست است مانند آن که شما سخن می گویید.)

دعای چهل و چهارم

سورۀ مبارکۀ بقره بخشی از آیۀ 185 (ما رمضان ... ماهی که قرآن در آن نازل گردیده (و قرآن) برای مردم راهنما و نشانه های آشکار و هدایت و جدا کننده حق و باطل است.)

سورۀ مبارکۀ مومنون آیۀ 60: (کسانی که (صدقات) را می دهند و در حالی می دهند که قلب هایشان از (اندیشۀ) بازگشت به سوی خدا ترسان است.)

دعای چهل و پنجم

سورۀ مبارکۀ تحریم آیۀ 8: (به سوی خدا توبه کنید، توبۀ خالص و پاکیزه و امیدوار باشید که پروردگارتان گناهانتان را می پوشاند و شما را به بهشت ها و باغ هایی که جوی ها از زیر آن روان است در آورد و آن روزی

ص: 38

است که خدا پیامبر و آنان را که به او ایمان آورده اند خوار نمی گرداند، نور ایشان پیش روی آن ها و از سمت راستشان می رود، می گویند پروردگارا نور ما را کامل گردان و ما را بیامرز زیرا تو بر هرچیز توانایی.)

سورۀ مبارکۀ انعام آیۀ 160: (هر که کار نیکو به جا آورد مزد او ده برابر خواهد بود، و هر که کار بد کند جز مانند کار بدش کیفیر داده نمی شود.)

سورۀ مبارکۀ بقره آیۀ 261: (مثل کسانی که اموالشان را در راه خدا انفاق می کنند مانند دانه ایست که هفت خوشه رویانیده که در هر خوشه صد دانه باشد (یک دانه هفتصد دانه) و خدا برای هر که بخواهد چندین برابر می گرداند.)

سورۀ مبارکۀ بقره آیۀ 245: (کیست آن که به (بندگان) خدا وام نیکو دهد، که خدا آن را برایش چندین برابر کند.)

سورۀ مبارکۀ بقره آیۀ 152: (مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاسگزارید و ناسپاسی ننمایید.)

سورۀ مبارکۀ ابراهیم آیۀ 7: (اگر مرا شکر کنید شما را فزونی دهم و اگر ناسپاسی کنید همانا کیفر من سخت است.)

سورۀ مبارکۀ مومن آیۀ 60: (مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم براستی کسانی که از عبادت و بندگی من کبر و سرکشی می نمایند به زودی با ذلت و خواری به دوزخ در آیند.)

دعای پنجاهم

سورۀ مبارکۀ زمر آیۀ 53: (ای بندگان من که بر نفس های خود اسراف کرده و از حد تجاوز نموده اید از رحمت و بخشش مأیوس نشوید براستی که خداوند همه گناهان را می آمرزد.)(1)

ص: 39

· ای کسی که برای اوست نام های نیکو (دعای 51)

(حب و دوستی خدا)

· (خدا) در راه محبت خود (موجودات را) برانگیخت (دعای 1)

(توکل برخدا)

· (و از تو می خواهم) توکل و اعتمادی را که مومنین بر تو دارند (دعای 54)

عدل الهی

· بار الها ... بخششت از روی تفصیل و عقوبتت عین عدالت و مقدراتت به سود ماست ... اگر عطا کنی آن را به منت آلوده نسازی و اگر منع کنی از روی ستم گری نیست. (دعای 54)

(تسبیح الهی)

· بار الها و حاملان عرشت که از تسبیح توست نمی شوند ... درود فرست. (دعای 3)

(صفت قادر)

· بار الها مرا مکلف به تکلیفی ساخته ای که خودت از من به آن کار توانا تری. (دعای 22)

نبوت

(وحی)

· بار الها پس درود فرست بر محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) که امین وحی تو و بزرگوارتر از تمام خلق تو و بنده پسندیده در میان عباد توست. (دعای 3)

(رسالت)

· بار الها بر محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده و پیامبرت درود فرست همچنان که پیام تو را رساند و فرمانت را آشکار ساخت و خیرخواه بندگانت بود. (دعای 42)

(اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) )

ص: 41

· بار الها و به خصوص اصحاب محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) آنان که شرط مصاحبت او را به خوبی پاس داشتند و آنان که در یاری آن حضرت به سعی نیکو برخاستند و حضرتش را یاری دادند و برای قرار دادنش به صحنه قدرت شتافتند و برای دعوتش بر یکدیگر سبقت گرفتند. (دعای 4)

معاد

(دنیا و آخرت)

· بار الها تو آنچه دنیا و آخرتم را اصلاح کند می دانی پس به حوائجم به دیده رحمت بنگر. (دعای 22)

(قبر)

· (خدایا) و قبرها را پس از مفارقت و جدایی از دنیا برای ما بهترین منزل ها قرار بده. (دعای 42)

(قیامت)

· (خدایا) و قرآن را برای ما سبب رهایی (از عذاب و کیفر) در عرصۀ قیامت قرار بده. (دعای 42)(1)

ص: 42

جهاد

· ... و خاطرشان را از جنگ با دشمن برای بندگی خودت ... آسوده کن (دعای 27)

امر به معروف و نهی از منکر

· و ما را در این روزمان و در این شب مان و در تمام ایام مان برای انجام خیر ... و امر به معروف و نهی از منکر و پاسداری اسلام ... موفق بدار (دعای 6)(1)

مقدمه ای بر کتاب ادعیه الامام زین العابدین (علیه السلام) جلد 1، محمد جواد قیومی اصفهانی

صحیفۀ سجّادیه به روایت ابن شکیب، سید احمد سجادی

کتابنامه صحیفۀ سجادیه، حسین درگاهی

نسخه های خطی، شروح و ترجمه های صحیفۀ سجادیه، سید محمد حسین حکیم

بایسته های صحیفۀ سجّادیه، سید احمد سجّادی

هدایتگران راه نور، سیّد محمّد تقی مدرسی

طوبای صحیفۀ، احمد بهشتی

سلوة الحزین، قطب الدین بن سعید بن هبت الله راوندی

اختیار المصباح، سیّد علی بن حسین

اقبال و جمال الاسبوع و فتح الابواب، سیّد رضی الدین علی بن طاووس

زوائد الفوائد، ابوالقاسم علی بن رضی الدین

البلد الاامین، ابراهیم بن علی کفعمی

رجال نجاشی، ابو العباس نجاشی

فهرست کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی جلد های 1 تا 25، آیت الله سیّد محمود مرعشی نجفی

فهرست آستان قدس رضوی جلد 15، براتعلی غلامی مقدم

الذریعه الی تصانیف شیعه جلد های 7 تا 15، شیخ محمد محسن آقا بزرگ تهرانی

طبقات اعلام شیعه، شیخ محمّد محسن آقا بزرگ تهرانی

مقدمه ای بر کتاب صحیفه سجّادیه، ترجمه جواد فاضل

تراجم الرجال جلد2، احمد حسینی اشکوری

ص: 45